PHÊ PHÁN QUAN ĐIỂM: “CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN BẮT NGUỒN TỪ PHƯƠNG TÂY NÊN KHÔNG PHÙ HỢP VỚI VIỆT NAM”

Trần Oanh

Chủ nghĩa Mác - Lênin là một hệ thống lý luận khoa học và cách mạng, được tổng kết, đúc rút từ sự phân tích toàn bộ lịch sử nhân loại và thực tiễn xã hội thời kỳ phát triển CNTB, kế thừa một cách có hệ thống những giá trị tư tưởng và thành tựu khoa học quan trọng nhất của loài người. Chủ nghĩa Mác - Lênin khái quát những quy luật phổ biến về sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy con người, nó cung cấp cho chúng ta một thế giới quan khoa học và cách mạng, một phương pháp luận đúng đắn, có tính phổ biến trong nhận thức và cải tạo thế giới. Đặc biệt, về mặt xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin đã chỉ ra quy luật vận động của lịch sử nhân loại và con đường tất yếu tới chủ nghĩa cộng sản - một hình thái phát triển cao của xã hội loài người, trong đó con người được tự do, hạnh phúc, có đủ các điều kiện để phát triển và hoàn thiện một cách toàn diện.

Thực tiễn lịch sử của thế kỷ XX và thập niên đầu của thế kỷ XXI vừa qua là minh chứng không thể chối cãi cho điều đó. Hàng loạt dân tộc với hàng tỷ người đã vùng lên đấu tranh tự giải phóng và lựa chọn con đường xây dựng xã hội XHCN là thể hiện khát vọng chân chính, nóng bỏng của nhân loại. Sự thành công và những thành tựu to lớn vào thời kỳ đỉnh cao của mô hình XHCN ở Liên Xô và một số nước ở châu Âu, châu Á không chỉ là hiện thực hóa lý tưởng giải phóng con người, xây dựng một xã hội hài hòa, hạnh phúc, mà còn là một động lực quyết định mạnh mẽ cho những biến đổi tích cực ngay cả ở các nước phát triển theo con đường TBCN. Ở thời điểm hiện nay, khi mà mô hình XHCN đã sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu thì con đường XHCN vẫn có sức hút mạnh mẽ đối với nhiều dân tộc ở Tây bán cầu và khắp các châu lục khác. Đặc biệt, khi nền kinh tế thế giới lâm vào suy thoái nặng nề sau cuộc khủng hoảng tài chính ở Mỹ, không ít nhà xã hội học, nhà tư tưởng, trong đó có cả những đại diện của giới tư sản đã trở lại với chủ nghĩa Mác - Lênin, mà thực chất là trở lại với những nguyên lý căn bản trong quản lý kinh tế - xã hội của học thuyết về CNXH.

Kinh nghiệm lịch sử của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế đã chứng minh rằng công cuộc cách mạng và xây dựng của một quốc gia muốn giành thắng lợi thì đảng cộng sản nước đó phải căn cứ vào tình hình cụ thể, thực tiễn lịch sử để vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin để tìm ra con đường cách mạng riêng của mình. Cách mạng Tháng Mười thành công bởi V. I. Lênin đã trên cơ sở nắm chắc tình hình nước Nga, tìm ra được con đường phù hợp. Cũng như vậy, sự thành công của Chính sách Kinh tế mới (NEP) cũng bởi V. I. Lênin đủ bản lĩnh thừa nhận rằng, nhiều quan niệm trước đó về CNXH đã không còn phù hợp, đòi hỏi phải được thay đổi căn bản. Công cuộc cải cách mở cửa của Trung Quốc sở dĩ đạt được nhiều thành tựu to lớn như vậy bởi Đảng Cộng sản Trung Quốc kiên trì xuất phát từ thực tiễn, kết hợp và vận dụng sáng tạo những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác với thực tế giai đoạn đầu CNXH của Trung Quốc để tìm ra con đường phát triển đặc sắc Trung Quốc.

Cùng với sự vận động nhanh chóng của thực tiễn thế kỷ XX, chủ nghĩa Mác - Lênin cũng có những trải nghiệm thực tế và sự phát triển phong phú, sinh động. Đó là sự không ngừng đổi mới về nhận thức thế giới trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và những thành tựu khoa học mới để nâng cao năng lực tư duy, năng lực cải tạo thế giới của con người; là sự phát triển nhận thức về thời đại và con đường, phương pháp, mục tiêu cánh mạng thích ứng với những đặc điểm, điều kiện của thời đại; đó là quá trình không ngừng tổng kết những bài học kinh nghiệm trong thực tiễn để đổi mới về mô hình phát triển xã hội, về chiến lược phát triển và duy trì các quan hệ quốc tế tích cực, có lợi cho mục tiêu phát triển của CNXH; là sự phát triển và vận dụng những nguyên lý chung của chủ nghĩa Mác - Lênin để giải quyết những nhiệm vụ cách mạng trong những điều kiện lịch sử, thực tiễn vô cùng phong phú của các quốc gia, dân tộc trên khắp thế giới, v.v.. Đúng như C. Mác và Ph. Ăngghen đã từng tuyên bố: Học thuyết của các ông không phải là học thuyết nhất thành bất biến mà là học thuyết về sự phát triển, học thuyết của sự phát triển.

Tại Việt Nam, từ những năm 20 của thế kỷ XX, chủ nghĩa Mác - Lênin thâm nhập vào thông qua lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và một số chiến sĩ cách mạng tiền bối thời bấy giờ và ngày càng được truyền bá rộng rãi. Chủ nghĩa Mác - Lênin đã đem lại cho chúng ta nền tảng tư tưởng vững chắc, những điểm tựa lý luận, phương pháp luận khoa học sâu sắc, giúp chúng ta nâng cao tầm tư tưởng, tầm trí tuệ, tư duy độc lập, sáng tạo, tìm ra con đường và giải pháp đúng để xử lý các vấn đề quan trọng trong cách mạng giải phóng dân tộc. Sự nghiệp đổi mới của Việt Nam đến nay đạt được những thành tựu hết sức to lớn và có ý nghĩa lịch sử cũng chính nhờ chúng ta nhận thức đúng đắn bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và vận dụng một cách sáng tạo trong thực tiễn xây dựng CNXH ở nước ta. Thực tiễn hơn 27 thực hiện chính sách đổi mới vừa qua cho thấy, công cuộc xây dựng, phát triển đất nước ngày càng đi vào chiều sâu thì chúng ta càng phải đối diện với những vấn đề khó khăn, phức tạp mới, lại đặt ra cho đất nước những cơ hội lớn và thách thức mới. Tất cả đều đòi hỏi chúng ta phải nhận thức lại cho đúng, vận dụng sáng tạo, bổ sung và phát triển lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho phù hợp với bối cảnh mới của thế giới và các điều kiện cụ thể trong nước hiện nay.

Thế mà trong thời gian qua, có kẻ quá nhấn mạnh "tính đặc thù" của Việt Nam, cho rằng, thực tiễn Việt Nam, những diễn biến thực tế của xã hội Việt Nam đã có nhiều bài học sâu sắc về áp dụng "máy móc" lý luận của nước ngoài, khi thì của Liên Xô, khi thì của Trung Quốc. Họ cho rằng, chúng ta đã mắc bệnh “chủ nghĩa giáo điều” lúc thì thiên tả, lúc thì thiên hữu. Trong khi đó, kể cả chủ nghĩa Mác - Lênin, cơ bản cũng không thể áp dụng phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, tâm lý và nhu cầu của người Việt Nam. Thời kỳ ra đời Quốc tế cộng sản Đệ nhị cũng như Quốc tế cộng sản Đệ tam, lý luận cơ bản vẫn xuất phát từ thực tế phát triển của các nước chấu Âu, đem áp dụng vào Việt Nam là không phù hợp.

Phải khẳng định rằng, chủ nghĩa Mác – Lênin là thành tựu trí tuệ của nhân loại. Chủ nghĩa Mác – Lênin ra đời trên cở sở những tri thức tiên tiến nhất của thời đại về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và những thành tựu về lý luận trong triết học, kinh tế chính trị và tư tưởng XHCN. Chủ nghĩa Mác - Lênin là hệ thống tri thức phong phú về nhiều lĩnh vực, nhưng trong đó có ba bộ phận lý luận quan trọng nhất là: triết học, kinh tế chính trị học và CNXH khoa học. Triết học Mác - Lênin là bộ phận nghiên cứu những quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy nhằm hình thành thế giới quan và phương pháp luận chung nhất cho nhận thức khoa học và thực tiễn cách mạng. Kinh tế chính trị nghiên cứu những quy luật kinh tế của xã hội, đặc biệt là nghiên cứu quy luật kinh tế của sự phát sinh, phát triển của CNTB và sự ra đời của phương thức sản xuất cộng sản chủ nghĩa. CNXH khoa học nghiên cứu quy luật khách quan của quá trình cách mạng XHCN, sự chuyển biến lịch sử từ CNTB lên CNXH. Ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác - Lênin có đối tượng nghiên cứu cụ thể khác nhau, nhưng đều nằm trong hệ thống lý luận khoa học thống nhất – Đó là khoa học về sự nghiệp giải phóng giai cấp vô sản, giải phóng nhân dân lao động khỏi chế độ áp bức, bóc lột, tiến tới giải phóng con người. Chủ nghĩa Mác - Lênin là lý luận khoa học và cách mạng, đã khái quát những nguyên lý, quy luật chung nhất, phổ biến nhất đối với mọi quốc gia dân tộc.

Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào hoàn cảnh lịch sử đặc thù của Việt Nam. Người đã nhiều lần khẳng định rằng, chỉ có CNXH và chủ nghĩa cộng sản mới có thể giải quyết triệt để vấn đề độc lập dân tộc, mới xóa bỏ vĩnh viễn ách áp bức, bóc lột và nô dịch, mới giải quyết tận gốc vấn đề giải phóng xã hội, giải phóng con người. Có thể khẳng định rằng, tư tưởng Hồ Chí Minh vừa là kết quả của sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể để giải quyết các nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam, vừa là một bước phát triển mới của chủ nghĩa Mác - Lênin thích ứng với những vấn đề do thực tiễn đất nước và lịch sử thời đại mới đặt ra. Từ Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ VII đến nay, Đảng ta khẳng định: Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động. "Đảng phải nắm vững, vận dụng sáng tạo, góp phần phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh..."[1]. Đây là những kết luận rút ra từ kết quả tổng kết sâu sắc thực tiễn lãnh đạo cách mạng Việt Nam của Đảng trong suốt quá trình cách mạng từ khi thành lập Đảng đến nay. Từ khi ra đời cho đến nay, nhờ nắm vững và vận dụng sáng tạo bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh mà Đảng ta đã dẫn dắt cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Thực tiễn công cuộc xây dựng CNXH ở Việt Nam đã minh chứng hùng hồn: bản chất khoa học, cách mạng và nhân văn cao cả là nguồn gốc sức mạnh của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Công cuộc đổi mới và xây dựng CNXH ở Việt Nam đã chứng tỏ sức sống mãnh liệt của mình và ngày càng thu được những thành tựu to lớn. Kiên định với bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh và vận dụng sáng tạo vào thực tiễn cách mạng Việt Nam nhất định Đảng ta sẽ lãnh đạo nhân dân ta xây dựng thành công một nước Việt Nam XHCN “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

Tuy nhiên, các nhà sáng lập của chủ nghĩa Mác - Lênin nhiều lần nhấn mạnh rằng, lý luận của các ông không phải là lời giải xong xuôi, hoàn chỉnh, có thể áp dụng máy móc cho mọi quốc gia, dân tộc. Chủ nghĩa Mác – Lênin là học thuyết mở, không ngừng đổi mới, phát triển. C. Mác, Ph. Ăngghen và V.I. Lênin đã nhiều lần khẳng định học thuyết của các ông không phải là cái đã xong xuôi hẳn, còn nhiều điều các ông chưa có điều kiện, thời gian, cơ hội nghiên cứu. Phát triển lý luận Mác - Lênin là trách nhiệm của các thế hệ kế tiếp sau, của những người mácxít chân chính, nếu họ không muốn trở nên lạc hậu với thời đại của họ. Trên thực tế, ngay trong quá trình hình thành và phát triển hệ thống quan điểm lý luận của mình, các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin cũng đã điều chỉnh một số luận điểm đã trở nên lạc hậu, phát triển, bổ sung những quan điểm lý luận mới. Các ông đòi hỏi hệ thống lý luận này phải phát triển gắn liền với những điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cụ thể của sự phát triển của xã hội. Rõ ràng, học thuyết khoa học và cách mạng của C. Mác, Ph. Ăng-ghen và V. I. Lênin hoàn toàn không phải là nguyên nhân sai lầm của những người cộng sản khi xây dựng không thành công một mô hình nào đó của CNXH.

Biện chứng phát triển của chủ nghĩa Mác - Lê-nin chỉ ra rằng, trong quá trình phát triển của nó luôn phải đấu tranh chống các quan điểm, tư tưởng thù địch, sai trái dưới mọi màu sắc và mọi hình thức biểu hiện. Sau sự sụp đổ của chế độ XHCN ở Liên Xô và Đông Âu, chủ nghĩa Mác - Lênin đã từng là đề tài của những cuốn sách, bài báo với mục đích chung là "chứng minh" về “cái chết” của chủ nghĩa Mác - Lênin, “sự cáo chung” của chủ nghĩa cộng sản dựa trên học thuyết Mác. Các thế lực thù địch ra sức lợi dụng sự sụp đổ đó; lợi dụng những khó khăn và hạn chế trong cải cách, đổi mới ở các nước XHCN; sự phát triển, “điều chỉnh” thích nghi của CNTB hiện đại... để hạ bệ chủ nghĩa Mác - Lê-nin. Những phát kiến khoa học vĩ đại của C.Mác và nhiều luận điểm cơ bản của học thuyết Mác đã và đang bị các thế lực thù địch tiến công từ nhiều phía. Các thế lực thù địch đã và đang câu kết với nhau thành "một liên minh thần thánh” để “trừ khử” chủ nghĩa Mác - Lê-nin, để xóa bỏ không phải là “một bóng ma” mà là “trừ khử” một tồn tại khách quan, một hiện thực lịch sử - CNXH hiện thực.

Kiên định và vận dụng sáng tạo bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta đã ngày càng làm sáng tỏ con đường tiến lên CNXH ở nước ta thời kỳ đổi mới. Đó là con đường phát triển quá độ lên CNXH, bỏ qua chế độ TBCN, tức là bỏ qua việc xác lập vị trí thống trị của quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng TBCN, nhưng tiếp thu, kế thừa những thành tựu mà nhân loại đã đạt được dưới chế độ TBCN, đặc biệt về khoa học và công nghệ, để phát triển nhanh lực lượng sản xuất, xây dựng nền tảng kinh tế hiện đại. Với sự hoàn thiện không ngừng trong thực tiễn, tư duy lý luận của Đảng ta được nâng cao, nhận thức ngày càng đúng đắn, đầy đủ và sâu sắc hơn về chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự vận dụng và phát triển sáng tạo lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là nguồn nhân cơ bản của thắng lợi vĩ đại trong hai cuộc kháng chiến, cũng như những thành tựu to lớn hơn 27 năm sự nghiệp đổi mới xây dựng CNXH. Vì vậy, để nhận thức và đánh giá rõ thực tế Việt Nam cần phải đặt những thay đổi của Việt Nam hiện nay trong bối cảnh, xu thế phát triển chung của thời đại. Điều này đòi hỏi chúng ta phải kiên định mục tiêu cơ bản của CNXH, đồng thời phải luôn tìm tòi sáng tạo những giải pháp đặc thù cho sự phát triển đất nước. Trong khi đòi hỏi phải cảnh giác với nguy cơ chệch hướng, chúng ta cũng cần phải đặt ra vấn đề chống chủ nghĩa giáo điều, bảo thủ - nguy cơ dẫn tới những hậu quả tiêu cực đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

Vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin đòi hỏi phải nghiên cứu sâu sắc, toàn diện và có hệ thống những di sản tư tưởng, lý luận của C. Mác, Ph. Ăngghen, V. I. Lênin. Phải đổi mới tư duy để trở về với chính thực chất hệ thống luận điểm của các ông đã hình thành trong những điều kiện lịch sử cụ thể, trong đó cần hết sức chú ý đến những bổ sung, phát triển mà chính các ông phác họa trước những thay đổi của thực tiễn. Điều quan trọng là phải đặt những luận điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong cả hệ thống như một chỉnh thể, không được cắt xén. Chúng ta phải xác định rõ những luận điểm nào trước đây đúng, nay vẫn đúng và về sau vẫn đúng; những luận điểm nào không còn phù hợp do thực tiễn đã thay đổi; những luận điểm gì vốn đúng, nhưng bị nhận thức và vận dụng sai; những luận điểm mới gì cần được phát triển, cần nhận thức lại, bổ sung vào lý luận cách mạng, v.v..

Giá trị bền vững của chủ nghĩa Mác - Lênin chính là ở bản chất khoa học và cách mạng, ở sự chân xác về khoa học, ở tính toàn diện, hệ thống, biện chứng của nó nhằm giải phóng con người, giải phóng xã hội thoát khỏi mọi áp bức bóc lột, mọi sự tha hóa, thực hiện một xã hội công bằng, nhân đạo, vì con người. Giá trị và sức hấp dẫn của nó vẫn lan tỏa và ngày càng ăn sâu trong đời sống nhân loại. Công cuộc đổi mới ở nước ta do Đảng ta phát động và lãnh đạo không có nghĩa là từ bỏ mà là nắm vững bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; giữ vững sự lãnh đạo của Đảng; kiên trì mục tiêu CNXH; nghiên cứu và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với điều kiện cụ thể của nước ta và bối cảnh thế giới hiện nay. /.

---

[1] Đảng Cộng sản việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. CTQG, H. 2011, tr. 66.